Fundacja Artbarbakan

Tekst do katalogu Artbarbakan ‘98
Maciej Łukasiewicz (1941 – 2005)
Naczelny redaktor Rzeczpospolitej, przyjaciel malarzy Niezależni’69

Od Barbakanu do Barbakanu

Był to rok chyba 1965, czasy schyłkowego Gomułki. Biedni ludzie w szarym otaczającym ich świecie brzydka smutna rzeczywistość tłamszone i pilnie kontrolowane przez partię komunistyczną wszelkie inicjatywy społeczne, gospodarcze, a także i kulturalne. Cale życie poddane było reglamentacji, na wszystko trzeba było mieć pozwolenie, papier z pieczątką i podpisem właściwego urzędnika. Dziś, gdy wystawiane przez artystów dzieła sztuki stały się od wielu lat trwałym, barwnym elementem warszawskiej Starówki, trudno sobie wyobrazić, że w latach 60- tych. Społeczna, a właściwie prywatna inicjatywa kilku zbuntowanych artystów, by eksponować swą twórczość na Barbakanie i przylegających do niego staromiejskich murach była nie tyle „elementem”, co prawdziwym ewenementem.

Nie bardzo jeszcze wówczas wiedziałem, na czym polegał ten konflikt młodych ludzi z Barbakanu z oficjalną sztuką. Partia – mimo zapewnień o „dynamicznym rozwoju kultury” – przez długie lata z podejrzliwością przyglądała się twórcom, o ile nie byli twórcami dworskimi i nie uprawiali sztuki „realistycznej w formie i socjalistycznej w treści”.
Potem jednak czasy się zmieniły i wszechobecny socrealizm odesłany został do lamusa, a jego miejsce zajęło równie wszechobecne malarstwo abstrakcyjne. 

I wtedy, w tę słoneczną wiosenną niedzielę, gdy pierwszy raz udałem się na Barbakan zrozumiałem sens buntu młodych twórców, eksponujących tu, w staromiejskim plenerze, swoje prace. Chodziło o to, aby wyjść ze sztuką na ulicę, bezpośrednio do ludzi, do nich się zwrócić, jako do arbitrów.
Bo te obrazy pokazywały ówczesną polską rzeczywistość – zarówno materialną jak i duchową. Liczni zwiedzający oglądali więc robotników idących do pracy, szare pejzaże warszawskich przedmieść, zdjęcie Chrystusa z krzyża; codzienne życie właśnie tych zwykłych ludzi: miłość, śmierć, macierzyństwo, strach, ból, wiarę. Były tam również akty, martwe natury, pejzaże, portrety… Nie był to wszakże naturalizm, czy nawet realizm w sensie dosłownym; była to sztuka przedstawiająca, choć unikająca dosłowności. Ale na pewno inna niż ta, którą uprawiali ówcześni studenci i absolwenci szkół plastycznych. 

Spotkania na Barbakanie trwały od 1962 do 1967 roku, wiosną i latem. Od tamtych czasów pamiętam nazwiska: Naliwajko, Naldek-Dąbrowski, Kupczyński, Lassota, Szajewska, Mieliwodzki, Popielarczyk, Smolarek i wielu innych. Zwiedzały je tłumy ludzi. Wielu kupowało obrazy po niewygórowanych, dostępnych dla nich cenach. Sam tam kupiłem swój pierwszy „prawdziwy obraz”, który wisi w moim mieszkaniu do dziś. Wystawy nie spotkały się jednak z życzliwością tzw. profesjonalistów. Kolegów – malarzy z akademickimi dyplomami – i nic też dziwnego, jako że były protestem przeciwko temu środowisku skierowanym. Nie spodobały się też władzy, bo zbyt często pokazywały to, co ta władza chciała usunąć ze społecznej świadomości, a przede wszystkim organizowane były poza kontrolą. 

Ktoś kiedyś trafnie zauważył, że były one w rzeczywistości początkiem II obiegu w sztuce. Zdumiewające, że udało im się przetrwać przez całe sześć lat – aż do czasu, gdy któregoś dnia podjechały w końcu budy milicyjne i wywiozły artystów oraz ich obrazy z Barbakanu.
Barbakan przeszedł do środowiskowej i pokoleniowej legendy, ale wolna wspólnota artystyczna przetrwała jak najbardziej realnie. Niebawem spotkali się w Świnoujściu, gdzie organizowali kolejne wystawy, a w roku 1969 Naldek i Lassota wraz z Mironem założyli Warszawską Grupę Malarzy „Niezależni 69”. Na pewno nie da się powiedzieć, że – mimo znacznego dorobku – byli w Polsce lansowani, czy choćby tylko dostrzegani, tak jak zasługiwałyby na to ich prace, by byli hołubieni przez krytykę i media. Niektórzy wyemigrowali, wszyscy mieli dziesiątki wystaw w kraju i za granicą. Ich obrazy znajdują się w galeriach i zbiorach kolekcjonerów z wielu krajów. Byli także organizatorami licznych inicjatyw twórczych, wystaw, prezentacji, międzynarodowych spotkań artystycznych – w Skandynawii, Niemczech, Rosji, nie mówiąc o ojczystym kraju. Dziś są wreszcie artystami uznanymi, choć może nie porobili wielkich, głośnych karier. Ale nie jest już tak, jak powiedział przed laty jeden z nich: „Za nami jest przepaść, przed nami – mgła”.
Najnowszą ich inicjatywą – podjętą przez Lassotę i Mirona z Grupy N’69 – jest cykl wystaw polskiej sztuki współczesnej „Artbarbakan 98” na warszawskim Starym Mieście. Jest to niewątpliwie wydarzenie szczególne – nie tylko dlatego, że po tylu latach wracają z tarczą, wraz z kolegami, na miejsce, skąd wyszli w szeroki świat. Jest to przede wszystkim niezwykle interesująca konfrontacja ich poszukiwań z dziełami innych twórców tego pokolenia. W mojej opinii – oglądając dzieła kolegów – mogą mieć satysfakcję, bo to im rację przyznał czas, bo rozwój sztuki potoczył się tą drogą, którą intuicyjnie wybrali przed 35 laty.